“Ce-He-De-” kökünden, gayret göstermek, çalışmak, olanca gücünü sarfetmektir.İslam istilahında: Hakkında kesin hüküm bulunmayan bir dini meselede hüküm ortaya koymak için olanca gücün sarf edilmesi şeklinde tarif edilmiştir.İctihad yapabilen kimseye müctehid denir. İslami istilahta; Kitap, Sünnet ve İcma'da kat'i olarak bulunmayan bir mesele hakkında (yani fer'i konuda) müctehid vasfında olan bir fakihin bütün gücünü harcıyarak bir sonuca varmasıdır.
İctihadın makbul olabilmesi için, müctehidde aranan bütün vasıfların tek bir kişide bulunması şarttır.Son yıllarda ictihad için; her ilim dalından birer kimseyi alıp "heyet" kurma iddiası ortaya atılmıştır.Ancak ictihad yapılmalıdır iddiasını ortaya atanlar, hangi konularda ictihada ihtiyaç olduğunu bile ortaya koyamamaktadırlar.[1]
Hakkında kesin nas (hüküm) bulunan meselelerde ictihad yapılması söz konusu değildir. Buna göre ehliyetli olmayan kimsenin ictihad dediği şey şahsi, heva ve hevesine dayanan görüş olduğundan geçerli değildir.Hata ettiğinde mazur sayılmaz, hakim ise hükmü bozulur.İctihad galip bir zandır.Hata ihtimali vardır.Bu yüzden müctehid hata ederse bir, isabet ederse iki ecir alır.[2]
Alfabedeki harfleri bilmek başka şeydir, bunları bir araya getirip kelime ve cümlelerle bir manayı ortaya çıkarmak başka bir şeydir.Bu manayı çıkarmaya ictihad, bu harfleri bilmekle her türlü ilme sahip olduğu zehabına kapılmaksa hevadır.Bu ictihad değil, "görüş" olur.
Muhyiddin-i Arabi (KS) hazretlerinin buyurduğu gibi :"İctihad yapan müctehidlerin gayb ilimlerinde sağlam makamları vardır.Onlar öyle alimlerdir ki, zan’la hükmetseler zanları da ilimdir.”
Bugün hakkıyla Kur'an okumayı, fatihayı kıraat etmeyi beceremeyenler, kaşları havada kendini beğenmiş ve cümle alimleri küçümser bir eda ile başımıza müctehid kesildiler..Allah şerlerinden bu ümmeti muhafaza eylesin amin.İctihadı yapacak kişideki şartlara yukarıda değinmiştik.
İçtihad kapısı kapandı mı? Elbette hayır, kapanmadı. Lakin ictihada ehil müctehid seviyesinde insanlar yetişmez oldu."Zamanımızda müctehid kalmamıştır." diyen İmam-ı Gazali hazretlerini, İmam-ı Razi, İmam-ı Rafii, İmam-ı Nevevi, İmam-ı Rabbani (R.A) hazeratı ve Rasulullah (SAV)'den 400 sene sonra kıyas yapacak müctehidler kalmadığını beyan eden Dürr'ül Muhtar sahibi İbn-i Abidin hazretleri bir hakikatı ifade etmişlerdir.İctihad kapısı kapanmadı, kim kapadı diye bu sözü ağızlarına dolayanlarla, müctehid olmanın vasıflarını abartılı ve çok görenler aynı reformcu heva ehlidir.
Ayrıca konuyla ilgi Muhterem Ebubekir Sifil hocanın bu yazısı da okunabilir.
[1] Yeni Lügat, Emanet ve Ehliyet sh:45, Ansiklobedik İlmihal
[2] İmam-ı Şafii, Er Risale,sh: 491 Kahire
